Een herinrichting van de kast waar de muziekcollectie in is gehuisvest, biedt na afloop soms een verrassend uitzicht op de verzameling. Het is een welkome mogelijkheid om artiesten en albums die eerder geadoreerd werden opnieuw te ontdekken en je te verbazen over zoveel kwaliteit dat jaren noodgedwongen in een doos werd bewaard. De leukste herontdekking na mijn verhuizing van een paar weken terug was toch wel de Noorse “band” When, het muzikale soloproject van Lars Pedersen. Het laatste echte album is weliswaar van twee jaar geleden, maar er zijn genoeg redenen om de gehele discografie vandaag de dag in het zonnetje te zetten.
Ik ben de gelukkige bezitter van dertien When albums, een tijdspanne overdekkend van 1987 tot en met 2007. Het magazine Nordic Vision, dat ik als metalliefhebber regelmatig las, was haar tijd ver vooruit en durfde het in de vroege jaren negentig aan om iets dergelijks experimenteels als de eerste twee albums Drowning But Learning en Death In The Blue Lake aan te bevelen aan mannen met lang haar, een gehoorbeschadiging en zwarte kleren. Gek genoeg werd de rommelige en rituele industrial van When door de metalcultuur met – relatief gezien – open armen ontvangen. Stukken van het laatst genoemde album werden zelfs als intro gebruikt voor Satyricon’s debuutplaat Dark Medieval Times, inmiddels een klassieker. Helemaal gek was dat niet, want Death In The Blue Lake verwijst naar de duistere horrorroman van André Bjerke en wordt gezien als de ultieme soundtrack ervan.
When bleef in donkere sferen, wat Lars Pedersen een cultstatus opleverde in de black metal scene, zij het onder diegenen die open stonden voor andere muziek. Black, White And Grey neigt naar militaristisch ritualisme, waarin oorlogen en de daarbij behorende humane verschrikkingen niet helemaal in het zonnetje worden gezet maar in ieder geval er beelden van oproept. De opvolger en het vierde album Svartedauen (Noors voor de Zwarte Dood) ging nog een stapje verder en beschrijft in één lange compositie het aangezicht en –gehoor van het Scandinavische land ten tijde van de pest, circa 1350.
Gelukkig pinde Pedersen zich niet vast op het duistere en het occulte. Met Prefab Wreckage wrikte hij zich los uit de black metal scene, zich nu bedienend van structuren die al wat meer op echte songs gaan lijken. Met tribale ritmes, gregoriaanse koren, abstracte tonen en allerlei freaky samples was dit echter allerminst bestemd voor de top 40, toen nog gewoon gepresenteerd door Erik de Zwart. Lichtzinnig en toch loodzwaar ging het er aan toe op When’s versie van de soundtrack voor Peer Gynt, van de klassieke componist Edvard Grieg. Het stuk was van zichzelf al een hekeldicht, maar Pedersen weet zonder door de mand te vallen een satire op de toch al niet minne composities van Grieg neer te zetten.
Maar het beste moest nog komen. When tekende eind jaren negentig bij het platenlabel Jester Records. Dit label wordt nog steeds gerund door Garm, frontman bij Ulver, toevallig ook een band uit de black metal scene van Noorwegen. Ulver had intussen de metal ook al vaarwel gezegd, en legde zich toe op (experimentele) elektronische muziek. When had een nieuw thuis, en inspiratie. Psychedelic Wunderbaum was hiervan het eerste resultaat. De naam van het album zegt hier genoeg; de tien nummers zijn een chaotische collage van noise, rock, pop, orgelgeluiden en samples uit tekenfilms, ondersteund door teksten van Aleister Crowley en Tom Wolfe. De band waar deze weblog onder meer naar is vernoemd, kon qua weirdness wel inpakken.
Persoonlijk favoriet is toch echt The Lobster Boys uit 2001, tot dan toe het meest poppy album van When. De Beach Boys (ze blijven terugkomen) hebben hier de samenwerking gezocht met Muslimgauze (ook een favoriet uit de oude doos) en alles wat ertussen ligt, erbij gepakt. Althans, zo lijkt het. Het is tevens de eerste plaat van Pedersen waarop zo nadrukkelijk én succesvol met Arabische invloeden wordt gewerkt. Met een Noors accent, dat dan weer wel. Dit bevreemdende concept ging nog twee albums door met Pearl Harvest en Whenever, maar op Trippy Happy gaat het Midden-Oosten weer overboord en gaat When nog meer richting toegankelijke popmuziek. Pedersen presteert het nochtans om steeds op het laatste moment de afslag te nemen naar gekkigheid. Ook op You Are Silent (2008) heeft de bijna-vijftiger totaal geen last van een hang naar rust of gladgestreken producties. Een heus tribute album voor Sun Ra vorig jaar versterkt deze stelling. Met zo’n herontdekking zou ik bijna ieder jaar willen verhuizen.