Machinefabriek – Drawn & Rusland

Eens even tellen… Een stuk of zestig? Dat is dan tot op de dag van vandaag, volgende week kunnen er zomaar weer wat bijgekomen zijn. Ik kan trots melden dat ik er bijna zestig heb, waarvan een twintigtal origineel. Ik heb het over de muzikale output van Rutger Zuydervelt, buiten intimi bekend onder de naam Machinefabriek. Hij oogst nog steeds veel bewondering vanwege zijn vaak prachtig vormgegeven, handgemaakte, in beperkte oplagen uitgebrachte 3” cdtjes, met vaak niet meer dan 20 minuten muziek. In de nog prille carrière overheerste de noise en distortion in het elektronisch non-laptop gepriegel, (dat classificeert zijn muziek het beste) maar melodie is in de loop van de tijd steeds meer een rol gaan spelen. Beweeglijk, poëtisch en lieflijk zijn woorden die zwaar, dreigend en duister hebben ingehaald. Het is goed mogelijk dat dit mede is veroorzaakt door een frequente samenwerking met diverse artiesten, zoals Leo Fabriek, Aaron Martin en Soccer Committee. Met deze laatstgenoemde is nog niet zo lang geleden het korte album Drawn uitgekomen, daar vlak voor een solo 3” genaamd Rusland; een goede reden om weer eens een duik te nemen in de wereld van Machinefabriek.

Rusland bewijst maar weer eens dat de opleiding tot grafisch ontwerper van de maker, de releases iets extras geven. Een prachtig vormgegeven 5-panelig fotoboekje, niet groter dan 10 centimeter, met aan beide zijden mooie kiekjes waarvan je zou willen dat je ze zelf had gemaakt. De Russische cultuur, architectuur en literatuur fascineren ook mij. Machinefabriek was daar in september 2008 voor een aantal optredens in het kader van het Dutch Punch 4 festival, en opnames daarvan zijn nu op dit schijfje verschenen. Rusland is nochtans niet een doodgewone live EP. Rutger heeft zijn optredens in Moskou, Sint Petersburg, Nizhny Novgorod en Yaroslavl thuis bewerkt tot een collage van deze shows.

Rusland begint met een industrieel zwaar geluid, als een aankomende metro in een druk station in Moskou. Pratende mensen en een omroepster lijken een volgend stuk in te leiden, die bestaat uit echoënde, schijnbaar willekeurige tonen, die zwevend boven een heel lichte drone door je oren waaien. Allemaal erg subtiel en stilletjes kabbelt dit zo een paar minuten voort. De klanken worden steeds minder willekeurig en vormen langzaam maar zeker een korte, samenhangende melodie die steeds wordt herhaald totdat deze langzaam wegzakt. De stilte neemt nu de overhand; een licht ambientaal stuk waar zo nu en dan “field recordings” uit Rusland opduiken. De drone zwelt kort aan in het begin van het stuk, maar pas na tien minuten gaat het volume echt omhoog. Een climax van een noisy maar verre van agressief geluid dreigt en verdwijnt even zo snel als het gekomen is. Het wordt overschreeuwd door industriële geluiden, wat opnieuw een wegrijdende metro lijkt te zijn. Mysterieus als Rusland kan zijn, is ook het vervolg. Krakende samples uit het Russische straatbeeld gegrepen, escorteren hoge pianonoten tot er een ommekeer klinkt. Een zware, logge toon als van een gong wijst de weg naar het einde. Stilte, piano, geroezemoes, nauwelijks hoorbaar. Een stoffige opname van een Russische zangeres zorgt even later voor de afsluiting van dit ruim 19 minuten durend en meeslepende stuk.

Kopers van het Rusland cdtje kunnen door middel van een link een gratis bonustrack binnenhalen. Deze liveopname genaamd Vrijhaven is van 11 oktober, wat maar weer eens bewijst dat muziek uitbrengen in eigen beheer het geheel meer dan actueel houdt. Het optreden in de Nieuwe Kerk in Den Haag begint rustig en somber met tonen die mij doen denken aan klokkengeluid, ondersteund met lichte kraakjes, gevolgd door repeterend maar zachtjes geratel. De opbouwende spanning maakt na een minuut of 8 (het stuk duurt in totaal bijna 25 minuten) plaats voor wat vriendelijkere tonen, en het tempo vertraagt. Afgezien van een enkele noisy opzwelling drijft het nummer lichtvoetig door, hier en daar aangevuld door delicate bliepjes en genuanceerd gekraak. Pas na ruim 13 minuten schroeft een pulserende drone het volume en intensiteit op. Vervormingen maken het geheel weer grimmig als in het begin. Het zou Machinefabriek niet zijn als we niet weer fijnzinnig zouden eindigen. De arbitraire melodie van vóór de drone-uitspatting wordt weer opgepikt en leidt tot een ambientachtig slot. Ik ben absoluut geen liefhebbers van live-opnamen maar op Rusland is hier dan ook niets van te merken. Deze mooie uitgave geeft op zeer vermakelijke wijze weer waar de muziek van Machinefabriek voor staat. Solo dan welteverstaan.

Mariska Baars uit Leiden is Soccer Committee. Soccer Committee is het mooie kleine meisje van de Nederlandse folk muziek. Zo eentje die iedereen vertedert. Eenvoudig maar gevoelig streelt zij zachtjes te snaren van haar gitaar en begeleidt deze met haar tedere maar ook melancholische stem. Je zou verwachten dat deze muziek ontstaat op een afgelegen commune in Georgia, maar nee, gewoon in het dichtbevolkte Nederland. De samenwerking op de 3” plaatjes Zeeg, Clay en Thole zijn blijkbaar goed bevallen. Drawn heeft echter een andere aanpak. De voorgaande uitgaven bevatten namelijk één kleine collage van geluiden geproduceerd door het duo; nu hebben we te maken met een tiental nummers circa 25 minuten. Echte liedjes! Een leek zal er anders over denken. Natuurlijk vergt appreciatie voor de toonkunsten van Machinefabriek enige oefening. Maar als ik er één release moet uitpikken die ook de toegankelijkheid tentoonspreid, dan is Drawn het wel.

Ik ben erg benieuwd naar hoe de opnames van dit album zijn verlopen. Het lijkt er sterk op dat Mariska de nummers eerst heeft ingezongen dan wel gespeeld waarna Rutger de geluiden heeft bewerkt. De opener High Pitched Drone I krijgt al snel een bevreemdend elektronisch sausje en zet de toon voor de rest. Subtiele glitches, bliepjes, haperingen, echo’s, drones en vervormingen tillen het fragiele geraamte van een folksong naar een hoger, futuristisch plan zonder kil te klinken. Het klinkt juist heel organisch en melodieus. De stem van Mariska draagt natuur en rust en is nergens overheersend. Het is alsof de tijd even stilstaat. De liedjes doen dan ook voorkomen dat ze veel langer duren dan gemiddeld twee minuten. Het prachtige, hemelse Thole I lijkt niet op de eerder uitgebrachte samenwerking Thole, maar sluit daar wel mooi op aan. Het hoogtepunt volgt kort erop met Di-o-day, een echt folk nummer waar juist Mariska een stempel op het nummer weet te drukken. Een sample van een trompet gespeeld door Franz Hautzinger maakt de melancholie compleet.

Je hebt snel de neiging om te zeggen “alweer een Machinefabriek?”. Kwantiteit gaat namelijk dikwijls ten koste van kwaliteit. Het werk van Rutger is echter een uitzondering. Of hij nou zijn CDtjes in schuurpapier of origami verpakt, de klanken die worden voortgebracht zijn van een constant hoog niveau. “Machinefabriek maakt gruizige muziek” stond er ooit op een poster die ik van Rutger kreeg. Behalve dat je de juiste betekenis van gruizig kan afvragen, vind ik dat er andere woorden meer van toepassing zijn, zeker met betrekking tot zijn latere werk. Bevallig, sierlijk, fijnbesnaard, dynamisch en rustgevend bijvoorbeeld.

Mijn zucht naar luisterbare popliedjes maken dat ik Drawn, uitgebracht door Digital Recordings en gelimiteerd tot 500 exemplaren, meteen bestempel als zijn beste collaboratie tot nu toe. Drawn is een juweeltje dat liefhebbers niet mogen laten liggen. Rusland is meer een prettige aanvulling op zijn alsmaar groeiende discografie. De laatstgenoemde is rechtstreeks bij de maker te bestellen voor 8 euro, maar hier is nog meer haast geboden: gelimiteerd tot 200 stuks!

Kabeljauw & zuurkool

De temperaturen buiten, zo eind oktober, doet de gemiddelde Nederlander weer in het schap graaien naar zuurkool. Maar behalve de traditionele stamppot met rookworst kun je er ook andere, wat meer culinair verantwoorde gerechten mee maken. Gisteren had ik voor mijn gasten een vissig diner op het programma. Ik begon met een toastje met krabsalade, waarbij een heerlijke soepele Riesling uit Australië bij werd gedronken. Het hoofdgerecht was kabeljauwfilet op een bedje van aardappelpuree en zuurkool, een licht zoete appelsaus en gegratineerd met uitgebakken spek en wat fijn gesneden olijven. Bij de vis werd een lichte maar fruitige Italiaanse rode wijn gedronken, neigend naar een Chianti. Het nagerecht bestond uit een glas van een sublieme cognac, mijns inziens nooit te overtreffen door één of ander zoetig dessert. De avond bestond louter uit geslaagde combinaties. Hieronder het recept (voor 4 personen):

Krabsalade
3 boterhammen (vloerbrood), 1 blik krabstukken, 2 eieren, 1 rood uitje, mayonaise, peper, olijfolie.

Verwarm de oven op 200 graden en zet ondertussen een pan water op om de eieren in te koken. Kook de eieren 10 minuten. Spoel de eieren af in koud water en pel ze. Snij deze, net als de krabstukken en rode ui in kleine stukjes. Meng de ingrediënten met twee eetlepels mayonaise en breng op smaak met peper. Snij de boterhammen in vieren en bestrijk ze met olijfolie. Toast ze krokant in de oven en serveer met de krabsalade erop.

Kabeljauw met zuurkool
750 gram kabeljauwfilet, in 4 stukken, 250 gram zuurkool, ontbijtspek, 3 aardappels, 1 ui, 400 ml appelsap, 200 ml runderbouillon, 400 ml visbouillon, tiental zwarte olijven zonder pit, 1 el knoflookazijn, 1 tl gembersiroop, 1 el roomboter, bloem, olijfolie, zout en peper.

Misschien stond na het voorgerecht de oven nog aan, maar draai ‘m maar alvast wat lager op circa 180 graden. Ondertussen kun je de aardappels schillen en in kleine stukken snijden zodat ze wat sneller garen. Kook ze in de visbouillon tot je er gemakkelijk met een vork doorheen kan prikken. Tegelijkertijd leg je 10 plakken spek in de oven en bak je deze krokant maar niet zwart.

Snipper het uitje en bak dit bruin in een beetje olie in een hogere pan. Voeg de runderbouillon toe en 200 ml appelsap. Laat het ¾ inkoken. Doe tenslotte de fijngehakte olijven, gembersiroop, azijn en een scheutje olijfolie erbij en klop dit met een garde tot een smaakvolle dressing.

Ja, die aardappelen zijn inmiddels wel goed. Giet ze af en stamp ze fijn. Voeg de boter toe en roer het geheel tot een gladde saus. Hou het warm op een héél laag vuurtje. De pan die je hebt gebruikt voor de dressing vul je nu met de zuurkool en de rest van de appelsap. Je kunt hier eventueel nog een laurierblaadje en jeneverbes toevoegen, mocht je dat lekker vinden. De spek in de oven zal nu wel lekker krokant zijn. Verkruimel deze spek tot kleine krokante stukjes met bijvoorbeeld een deegroller (je moet soms inventief zijn in de keuken).

Er was ook nog vis bij. Kabeljauw is echt een pain in the ass om in de pan te bakken, want geheid dondert de filet geheel uit elkaar. Je kunt ‘m in de oven bereiden, maar een beetje bloem wil ook weleens helpen. Strooi ook aan beide zijden zout en peper en bak de filets knapperig en bruin. Verspreid de aardappelpuree over het midden van het bord, en leg de uitgelekte zuurkool er voorzichtig op. Strooi het spekgruis erover heen en leg de filets bovenop zonder een torentje te maken. Tenslotte schep je de dressing van olijven en dergelijke bovenop de vis. Eet smakelijk zou ik zeggen.

Bohren Und Der Club Of Gore – Dolores

Toegegeven, artiesten die namen dragen die mooi zouden staan in mijn CD-kast, hebben bij mij bij voorbaat al een streepje voor. Of wekken in ieder geval meer interesse op. Kiss The Anus Of A Black Cat is daar een voorbeeld van, en ook Miasma & The Carousel Of Headless Horses. Bohren Und Der Club Of Gore is eveneens een naam die direct mijn aandacht kreeg. Weliswaar heeft het zijn oorsprong in een qua drankgebruik uit de hand gelopen feestje, maar heeft toch een ogenschijnlijke diepere betekenis. Het boren en gore doet mij in de eerste instantie denken aan de debuutfilm van Abel Ferrera, Driller Killer. De band heeft echter ook verklaard sterk beïnvloed te zijn door de Nederlandse instrumentale band Gore, en daar ook zijn naam op te hebben gebaseerd. Niet onbelangrijk, weet deze band naast de naam ook nog eens een originele soort muziek neer te zetten.

Zoals het leven van de mislukte kunstenaar in Driller Killer een dramatische wending neemt, zo draagt het drama de slowjazz van Bohren Und Der Club Of Gore. Een duistere soort jazz; niet wat menigeen bij het woord zou voorstellen. Je hoort invloeden van oude Noorse black metal terug (maar dan zonder de metal), en in geen enkele recensie heeft de referentie aan Twin Peaks en de componist, Angelo Badalamenti, geschitterd in afwezigheid. De vervreemdende factor in David Lynch zijn films, evenals zijn zwarte humor en stilistische esthetiek, zijn zonder meer ook van toepassing bij Bohren Und Der Club Of Gore. De daaruit volgende doomy sfeer van de muziek maakt het allesbehalve verwonderlijk dat de band in het voorprogramma heeft gespeeld van Sunn O))) en Earth.

Het nieuwste – 7e – album Dolores is geen uitzondering op hun verworven sound. De Duitsers hebben, om maar met clichés te blijven strooien in dit stukje tekst, hun geluid “verfijnd”. De rustige maar beladen nummers hebben zeker qua lengte een wat toegankelijker gezicht gekregen, en de kristalheldere productie is zoals je mag verwachten een stuk beter dan pakweg hun debuut Gore Motel. Wat betreft instrumentatie is er weinig veranderd. Ik had graag wat meer de zwoele saxofoon teruggehoord, zoals die op het album Sunset Mission zo prominent aanwezig was, samen met de Fender Rhodes. Nu keert deze slechts in drie stukken terug: in Unkerich, Still Am Tresen en het prachtige afsluitende Welten. Gelukkig maakt de vibrafoon, één van mijn favoriete instrumenten in de nieuwerwetse jazzmuziek, veel goed gedurende het kleine uurtje dat Dolores de gehoorgangen passeert.

Ondanks het feit dat het lijkt alsof dit nieuwe album meer uit “singles” bestaat en een stap richting popmuziek neemt, kan ik mij nauwelijks voorstellen dat de afzonderlijke stukken, hoe afwisselend ook, niet zijn bedoeld als één groot geheel. Het is moeilijk op de stereo in de woonkamer alle nummers zonder aandacht te verliezen te beluisteren vanwege het minimale karakter van de muziek. Daarvoor zijn er teveel factoren die afleiden. Neem je echter afzondering en je koptelefoon mee, dan werken de warme, ambientale geluidsmuren, sporadisch opgeleefd door een percussieaanslag, ontspannende gedachten in de hand. Heerlijk om bij weg te dromen en een diaserie met melancholische foto’s van vroeger in je hoofd te laten afspelen.

Zonder de arrangementen uit de jazz zou Bohren Und Der Club Of Gore meer een doom band zijn met ambient invloeden. Juist die aanvulling maakt dat er veel melodie in de muziek te vinden is, zonder dat het mysterie in de uitstraling van de band verloren gaat, en dan niet op een Sigur Rós-manier. Dat is wat Bohren en zijn Gorevriendjes zo uniek maakt. Ze weten het treurspel uit oude jazzclubs in een modern jasje te steken en dat verdiend lof.

Toegegeven, in ben BUDCOG pas gaan luisteren omdat de naam mij intrigeerde. Als de naam dat niet doet en de muziek het nog niet heeft gedaan, dan hebben onze Oosterburen nog een aantal verkooptrucjes achter de hand. Hun optredens in het pikkedonker, met alleen een 10-watt lampje op de leden gericht, zijn indrukwekkend te noemen. De band is ook verantwoordelijke voor alle grafische elementen die bij de release komt kijken, zoals het artwork van het album, tekeningen en foto’s. Op die manier hebben ze een magisch stukje kunst geproduceerd, waarvan alle stukjes, in beeld en geluid, in elkaar passen. Dolores zal mooi staan in mijn CD-kast.