Hoesjes, foto’s, titels, propagandistische aankondigingen en ook recensies bevooroordelen de mens al voordat de muziek gehoord is. En niet alleen bij muziek beïnvloeden vooroordelen de mening die objectief zou moeten zijn. Ik betrap mezelf er te vaak op dat niet zelden de opvatting over iets of iemand al bij voorbaat is vastgesteld. Menigeen zal de waarde van uitspraken, in woord en spraak, in twijfel trekken zodra het vermoeden rijst dat deze zijn gebaseerd op al dan niet onreële verwachtingen. Maar willen we dan allemaal de Homo Prudens, de “zero risk man – personifies prudence, rationality and responsibility” (John Adams, 1995), zijn?
Vorige week las ik onverwacht in een paar uur het essay van Theodore Dalrymple Leve Het Vooroordeel! uit. Eigenlijk heet Theodore Anthony Daniels, een arts en psychiater die vooral in Engelse gevangenissen carrière heeft weten te maken. Waarschijnlijk zijn enkele gevangenen inmiddels vrijgelaten en bevooroordeeld, want hij woont nu gepensioneerd in Frankrijk. Zijn Engelse humor heeft hij echter niet verloren. In zijn pleitrede voor het vooroordeel bekritiseert hij niet alleen de huidige cultuur (vooral op het gebied van opvoeding en seksualiteit) maar probeert hij ook de lezer ervan te overtuigen dat het begrip vooroordeel ruimer is dan wat het in de hedendaagse samenleving betekent. Een betwisting van het vooroordeel over het woord vooroordeel.
Het menselijk geweten is volgens Arthur Schopenhauer samengesteld uit “ongeveer uit een vijfde mensenvrees, een vijfde bijgeloof, een vijfde gewoonte, een vijfde vooroordeel, en een vijfde ijdelheid”. Vooroordelen of anders vooropgezette ideeën zijn een essentieel onderdeel van het menselijk denken. Hoewel in de zogenaamde moderne vrije wereldgemeenschap een vooroordeel als iets wanstaltigs gezien wordt, als iets dat het zelf denken vertroebelt, bestaat er eigenlijk geen moraal zonder deze vooroordelen. Niet infrequent wordt een vooroordeel gezien als een ongefundeerde afkeer van bepaalde bewegingen, al dan niet fungerend als levend wezen. Buitenom dat die stelling al een vooroordeel is, heeft het juist vaak een positieve kant. Ze zijn namelijk vaak gebaseerd op de ervaringen en kennis uit het verleden, en zijn daarom cruciaal (geweest) voor de ontwikkeling van de mens en de manier waarop deze met zijn omgeving omgaat. Stel je eens een aardbol voor waarop iedereen zonder vooroordelen door het leven zou gaan. Zedeloosheid, onbeheerstheid, ja zelfs anarchisme zou de maatschappij tekenen. Iedereen groeit immers op in een ander milieu, met andere omgangsvormen. Nu hoor ik enkele punkers al juichen bij het woord “anarchisme”, maar uiteindelijk zal de samenleving en uiteindelijk het individu daar niet beter van worden.
Wie zijn wij dat wij onze normen aan anderen op mogen leggen, als die normen in feite zelf ook weer vooroordelen zijn? Theodore Dalrymple beschrijft op kritische wijze deze gedachte en probeert de lezer provocerend uit de tent te lokken. In ieder geval zet Leve Het Vooroordeel! aan tot dieper nadenken over het begrip vooroordeel en dat bepaalde vastgestelde denkbeelden niet altijd op uitgebreide manier bekrachtigd hoeven te zijn. De ontwikkeling van de menselijke maatschappij zou bewijs genoeg moeten zijn, dus waarom zouden we vooroordelen nu opeens moeten minachten? Dalrymple probeert – en overtuigt – dat een onbevooroordeeld mens kwetsbaar is als het ego van elkeen.
“Das Vorurteil ist ein unentbehrlicher Hausknecht, der lästige Eindrücke von der Schwelle weist. Nur darf man sich von seinem Hausknecht nicht selber hinauswerfen lassen”, en Karl Kraus had gelijk. Ik ben een 
voorstander van het bestaan van bepaalde vooroordelen, omdat ze het gericht denken een handje helpen, maar er moet ook ruimte zijn voor eigen interpretatie. “Het bestaan van een volmaakte God die ons geschapen zou hebben, is een vooroordeel en dit vooroordeel mag niet gebruikt worden bij het verkrijgen van onbetwijfelbare kennis” (Descartes). Vooral de media zijn er goed in de bij de menselijke geest ingegraven opgelegde denkbeelden uit te buiten zodat een groot deel als makke schapen achter de berichtgeving aanloopt. De gedachtegang van de belangrijkste bewoner van de aarde is door vooroordelen ook afgestompt en slechts enkelingen weten hieraan te ontsnappen. Vaak zijn dit figuren die leven in (bijna) totale afzondering. In de oudheid ging dit men gemakkelijker af dan tegenwoordig, maar ook de oude Grieken wisten al dat hermeneutiek de feitelijke beoordeling dusdanig kon beïnvloeden dat de mensheid een bericht van de Goden zomaar verkeerd kon uitleggen. Een vooroordeel is dan ook moeilijker te splitsen dan een atoom, zei Albert Einstein. En die kon het weten.
Voorbedachte subjectiviteit schetst soms een beeld dat niet klopt met de werkelijkheid. Het kan je wel aangenaam verrassen. En verrassingen zijn leuk. Ik schrijf mijn recensies op deze site in alle subjectiviteit. Ik raad alleen maar iedereen aan om zijn eigen oordeel te vellen. Maar laat de nieuwe Guns N’ Roses alsjeblieft gewoon liggen.
