Éliane Radigue – Ψ 847

Éliane Radigue (24 januari 1932), geboren en getogen in Parijs, mag gezien worden als één van de belangrijkste componisten van minimalistische elektronische muziek. Als student en assistent van Franse musique concrète-meesters Pierre Schaeffer en Pierre Henry genoot ze een voorbeeldige opleiding, om daarna onder andere geïnspireerd door Amerikaans minimalisme en Tibetaanse boeddhisme haar eigen stijl te creëren. Na het geprobeerd te hebben met de Buchla en Moog, werden haar vaste instrumenten in het begin van de jaren zeventig de ARP 2500 synthesizer (een arbeidsintensieve manier van bespelen zonder de toetsen zelf te gebruiken), feedback via microfoons en loops met tape.

Haar composities kenmerken zich door lange, uitgerekte tonen die door de feedback eigenlijk constant in beweging zijn. Er vind een evolutie plaats in de analoge klanken naarmate de tijd verstrijkt. De dynamiek is verkleind tot een speldenprik; bij enige concentratie zijn de veranderingen merkbaar, doch vaak niet hoorbaar. Voor het grote deel van haar werken – voordat ze zich aan het begin van deze eeuw volledig ging toeleggen op composities voor akoestische instrumenten – geldt dat zodra je deze op je in laat werken, het besef van tijd al snel verdwijnt. Het materiaal leunt op herhaling,  speelt ondertussen met je geest en verwondert na afloop.

Luisteren naar Radigue’s werken is niet iets wat je luchtig op moet nemen. Wil je de klanken en de uitwerkingen ervan volledig kunnen ervaren dan moet je jezelf kunnen afsluiten voor alles wat er niet bij hoort. Zelfs het lichte gezoem van een computer of kan al storend zijn. Althans, zo werkt het bij mij. Ik luister Radigue dan ook steevast met koptelefoon. Het lijkt daarom onmogelijk eenzelfde effect te bereiken in een live setting. Toch worden haar composities regelmatig live ten gehore gebracht. In de winter van 2012 werd ze uitgenodigd voor het CTM festival in Berlijn, waar Lionel Marchetti het stuk Ψ 847 zou laten horen.

Ondanks haar 81 jaar nam ze haar uitnodiging behoorlijk serieus. Radigue was dagen van te voren aanwezig met de originele tapes, ze overlegde met de muzikanten, bestudeerde de concertzaal. Voordat Ψ 847 van start zou gaan draaide Radigue de richting van de luidsprekers naar de muren toe, zodat de geluiden zouden weerkaatsen via het gebouw. Ik stel mij voor dat het donker was, zonder enige visuele distractie, en zonder dat het publiek beseft waar het geluid vandaan komt. Dat is hoe ruim zevenhonderd man zich fysiek kan overgeven aan de langzaam bewegende tonen van Radigue.

De meeste van Radigue’s oude werken zijn vandaag de dag uitgebracht; wat dat betreft is de bodem wel min of meer bereikt. Er was tot voor kort nog een bijzondere uitzondering: Ψ 847, veertig jaar geleden in New York haar doorbraak. De onafgebroken duur van tachtig minuten van dit stuk uit 1973 was het grootste struikelblok voor het uitbrengen op cd. Uiteindelijk ging Éliane Radigue dan toch overstag en heeft ze ze Ψ 847 zo aangepast dat de tijdsduur geen obstakel meer zou zijn voor een uitgave op een cd. Recentelijk verscheen Ψ 847 dan eindelijk bij het Canadese Oral, in een prachtig vormgegeven verpakking. Naast twee cd’s met zowel een live- als studioversie, wordt de koper getrakteerd op een uitgebreid boekje met oude foto’s en notities van Marchetti en Thibaut de Ruyter, die met veel passie over Radigue en haar muziek vertellen.

Deze dubbele cd set biedt ook de mogelijkheid de live opname te vergelijken met de digitale transfer van de oorspronkelijk studioversie. Hierin de verschillen ontdekken is wellicht een uitdaging teveel: een uitgesproken voorkeur kun je bijna niet hebben, of het moet zijn vanwege de anderhalve minuut extra die je bij de concert versie voorgeschoteld krijgt. Ψ 847 is juist om reden van de lengte de perfecte muziek om te ondergaan zonder er veel bij na te denken.

De Griekse letter Ψ (psi) wordt algemeen gebruikt als symbool voor de golffunctie in de kwantummechanica. Het zegt misschien wel iets over de mate waarin we de veranderingen in toon en klank in dit stuk kunnen waarnemen, of over de relatie tussen geluid en tijd. De werkelijke totstandkoming van de titel is iets minder geleerd, zo valt in het boekje te lezen. Het maakt de kracht van Ψ 847, veertig jaar naar dato vereeuwigd, er niet minder om.

Urpf Lanze – Procession Of Talking Mirrors

Toen ik halverwege het jaar 2011 voor het eerst kennis maakte met het geluid van Urpf Lanze, via het nummer The Wandering Sick op een compilatie van Morc, hoorde ik in de ontstemde outsiderfolk vooral willekeur. Nu het debuut album Procession Of Talking Mirrors in de winkels ligt, kan daarvan geen sprake meer zijn. Urpf Lanze vestigt zich ermee definitief in de nog steeds uitdijende gemeenschap van kwalitatief hoge experimentele muziek uit België.

Voor wie het nog niet weet: Urpf Lanze is Wouter Vanhaelemeesch, wiens bizarre tekenstijl menigeen zal herkennen van platenhoezen van onder andere Jozef van Wissem, Robbie Basho, Jack Rose en Cian Nugent. Ook het typische artwork van zijn eigen lp is voorzien van Middeleeuwse dan wel surrealistische taferelen van de Apocalyps en zonderlinge creaturen. Dit in samenwerking met Jeroen Wille, waarmee Wouter ook nog het audioMER label runt. De hoes voorspelt de eigenzinnige luisterervaring waarmee ik weldra geconfronteerd word, wanneer ik de plaat opzet.

Wouter bespeelt zijn akoestische gitaar doorgaans terwijl deze op zijn schoot ligt. Of dat van grote invloed is op zijn geluid weet ik niet; de open en lage stemming van het instrument is dat in ieder geval wel. De term “akoestische black metal” is vanwege dit feit niet eens zo gek verzonnen. Verder doet het woordloze gegrom – dat niet zelden overgaat in een getormenteerd gekrijs – hier een duit in het zakje, al blijft de stem vooral op de achtergrond.

De zes nummers doen denken aan de ruwe, kapotte blues van Bill Orcutt, doch vergelijkingen zijn niet gepast. Urpf Lanze weet z’n eigen stijl te vinden in het beroeren van de snaren, en brengt hierin ook voldoende afwisseling in aan. Techniek en traditie achter zich latend weet hij een authentiek gevoel over te brengen. Soms met melodie en repetitie, anders met intens en bruusk vingerspel. Zonder meer brengt het de luisteraar iets onheilspellends, dat in geen vak te plaatsen valt. Een knappe prestatie.

Vorig jaar veroverde de naam Urpf Lanze een plekje bij de hoogtepunten op livegebied. Er is een goede kans dat hij dit jaar tussen mijn favoriete albums belandt. Procession Of Talking Mirrors is verkrijgbaar bij audioMER en de goede distro’s, zolang de voorraad van 350 stuks strekt.

Februari 2013

Het winterweer wil nog niet echt plaatsmaken voor wat aangenamere temperaturen. Op een offensief van de voor mij interessante platenlabels moet ik ook nog even wachten, zo voelt de terugblik op afgelopen maand. Er is echter geen reden tot vervelen. De voorpret van het KRAAK festival, aanstaande zaterdag, bood eigenlijk al genoeg muzikale adrenaline. Daarnaast mocht ik nog prachtige releases in ontvangt nemen van The Garbage & The Flowers, J.D. Emmanuel en MV & EE.

De 4-way split single Realistic Pillow op KRAAK komt precies op tijd om mijn muzikale obsessie voor Australië/Nieuw-Zeeland en die voor het Belgische label te bevredigen. Vier verschillende acts dus, die ieder op hun eigen(wijze) manier prettig gestoorde popmuziek aan de man proberen te brengen. Bij Mad Nanna uit Melbourne lijkt te term “pop” een beetje per ongeluk in de muziek te zijn binnengeslopen. Luie rock met nog luiere zang en opnamekwaliteit. Een depressieve piano ballade van het iets bekendere Pumice maakt kant A vol. Kraus gooit gelukkig het tempo weer omhoog met een heerlijk irritant twee-tonig nummer op gitaar en orgel. Slug Guts is nummer vier, die met het lelijke en rauwe pubrock nummer Creepin’ Out hun plaat op het Sacred Bones label nog een vervolg geven.

Dichtbij het KRAAK label opereert Sylvester Anfang II, die nog geen maand geleden Van Stekene Tot Zomergem uitbracht bij SicSic op cassette. De 110 exemplaren waren snel weg, en ik zie ze nu al te koop staan voor een belachelijke $60. Vlaamse kosmische jams zijn blijkbaar enorm populair. SAII-lid Ernesto González maakt met Bear Bones, Lay Low psychedelische en minimalistische synth tracks, die op de split tape met Gnod op Full Of Nothing net iets abstracter en minder speels klinken dan zijn laatste album El Telonero. Gnod stopt hun stonede boodschap in een 21 minuten durend experiment aangedreven door instrumentale kosmische jams, opvallend lichtzinnig in vergelijking met eerder werk. Er bereikten mij ook drie nieuwe tapes van de Vlaamse new age-ambassadeur Dolphins Into The Future. Rustgevende natuurklanken en creatief minimalisme zijn termen die bij de muziek van Lieven Martens van toepassing zijn.

Een oppepper vinden we bij het Japanse Overhang Party. Ze behoort tot de belangrijkste bands uit de ondergrondse psychedelische en experimentele rock scene uit dat land, sinds de oprichting in 1991. Important Records brengt nu alle drie de albums samen in deze mooi vormgegeven boxset, samen met de laatste, niet eerder verschenen studio opnames. Van de zweverige en wazige gitaargolven van het eerst album tot de melodieuze, bijna proggy pianorock van het derde, deze cd’s zijn de volledige vier uur de moeite waard. Zo ook de onuitgebrachte nummers, die laat horen dat subtiliteit net zo bij de band past als vette riffs en rokende luidsprekers. Nadat Overhang Party werd in 2008 opgeheven, vormde zanger/gitarist Rinji Fukuoka het overigens ook uitstekende Majutsu No Niwa.

Mrbungle.nl is van alle markten thuis, en zo belandde de gelijknamige compilatie van de Indiase klassieke zangeres Kesarbai Kerkar op Mississippi Records op de verlanglijst. Deze prachtige ragas uit de periode 1947-1953 zijn niet te missen voor fans van bijvoorbeeld Abdul Karim Khan. We schakelen evengoed net zo snel weer over op de muziek van Prurient – Dominick Fernow weer, ook bekend van Vatican Shadow – met zijn nieuwste album Through The Window. Doom techno wordt het genoemd, en bij die omschrijving sluit ik mij graag aan. We sluiten de maand af met de ep van Cyclopean, een samenwerking tussen de twee oprichters van het legendarische Can (Jaki Liebeziet en Irmin Schmidt), Burnt Friedman en Jono Podmore. Niet direct kraut te noemen, maar wel met inventieve ritmes en mysterieuze melodieën.